Gốm làng Phù Lãng và điều trăn trở

Cách Hà Nội khoảng 50km về phía Bắc, làng Phù Lãng thuộc huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh được coi là nơi có phong cảnh hữu tình của vùng Kinh Bắc. Từ xa xưa, Phù Lãng đã hội tụ đầy đủ điều kiện cho nghề gốm ra đời và phát triển…

Cùng với Thổ Hà, Bát Tràng, Chu Đậu… Phù Lãng là một trong những trung tâm gốm cổ hiện vẫn tồn tại và phát triển tại miền Bắc cho đến ngày nay. Theo tác giả Tô Nguyễn, Trình Nguyễn trong sách Kinh Bắc - Hà Bắc thì ông tổ nghề gốm Phù Lãng là Lưu Phong Tú.


Vào cuối thời Lý, ông được triều đình cử đi sứ sang Trung Quốc. Trong chuyến đi này, ông học được nghề làm gốm và truyền dạy cho người trong nước vào khoảng đầu thời Trần (thế kỷ XIII). So với gốm Bát Tràng hay Thổ Hà, gốm Phù Lãng có những sắc thái riêng với những sản phẩm gốm men nâu, nâu đen, vàng nhạt, vàng thẫm… mà người ta gọi chung là men da lươn trông thanh nhã và bền đẹp.

Nguyên liệu để tạo ra những sản phẩm của nghề gốm Phù Lãng là đất sét có màu hồng nhạt, qua nhiều công đoạn, đất sét được luyện dẻo mịn rồi tạo hình trên bàn xoay bằng bàn tay tài hoa của những người thợ thủ công. Hầu hết các doanh nghiệp, các xưởng sản xuất gốm tại Phù Lãng hiện nay vẫn phải nhập nguồn nguyên liệu đất sét tại xã Yên Tập, huyện Yên Dũng, tỉnh Bắc Giang.

Còn với đất bùn thì được khai thác ở mạn ven sông Cầu. Hiện nay, làng nghề gốm Phù Lãng có 250 hộ với 1.300 lao động sản xuất thường xuyên. Trong đó có nhiều cơ sở sản xuất gốm đã nổi tiếng trên cả nước như Gốm Nhung, Gốm Thiều, Gốm Ngọc… Với bàn tay khéo léo và nhiệt huyết với nghề, các nghệ nhân thế hệ mới này đã và đang sáng tạo, phát triển những tinh hoa của nghề gốm. Những năm gần đây gốm Phù Lãng đã cho ra đời nhiều mẫu hàng mới phù hợp với nhu cầu và thị hiếu thẩm mỹ của người tiêu dùng.

Anh Thiều, chủ cơ sở Gốm Quang Thiều cho biết: Về mặt tạo hình, gốm Phù Lãng sử dụng nhiều phương pháp khác nhau trong nghệ thuật tạo dáng với những hình khối đa dạng. Có thể quy vào 2 phương pháp cơ bản là tạo hình trên bàn xoay và in trên khuôn gỗ hoặc khuôn đất nung rồi dán ghép lại.

Nét đặc trưng nổi bật của gốm Phù Lãng là sử dụng kỹ thuật đắp nổi theo hình thức chạm bong (hay còn gọi là chạm kép), màu men tự nhiên, bền đẹp. Những sản phẩm của gốm Phù Lãng tập trung vào 3 loại: gốm dùng trong tín ngưỡng (lư hương, đài thờ, đỉnh…); gốm gia dụng (lọ, bình, chum, vại, bình vôi…) và gốm trang trí (bình, ấm hình thú vật như voi, ngựa…).

Nhiều doanh nghiệp gốm tại Phù Lãng giờ đã mở những chi nhánh, cửa hàng tại Hà Nội và Đà Nẵng. Hay như Gốm Ngọc đã chủ động đưa sản phẩm của mình lên mạng Internet. Bước đầu các sản phẩm Gốm Ngọc đã được khách hàng quan tâm chú ý. Gốm Ngọc cũng đang tự thành lập cho mình 1 website riêng với sự giúp đỡ của Hội Nông nghiệp tỉnh Bắc Ninh… Chị Minh Ngọc, Phó Giám đốc Công ty Gốm Ngọc cho biết Gốm Ngọc hiện đang có 2 cơ sở sản xuất tại huyện Quế Võ, Bắc Ninh, mỗi xưởng sản xuất có khoảng 20 lao động.

Với 12 tiếng, các nghệ nhân có thể cho “ra đời” từ 80 đến 100 sản phẩm. Các sản phẩm như lọ hoa, gốm trang trí, đĩa… có giá trung bình từ 30 - 50 nghìn đồng/sản phẩm. Riêng sản phẩm tranh gốm, đòi hỏi yêu cầu cao về kỹ thuật, tay nghề cũng như sự tỉ mỉ, kỹ lưỡng có giá từ 1,8 - 2 triệu đồng/m2. Sản phẩm gốm của làng Phù Lãng đã có mặt tại nhiều nước Đông Nam Á, Nhật Bản, châu Âu…

Mặc dù gốm Phù Lãng đã trở thành một thương hiệu được nhiều người biết đến nhưng trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Tiến Nên, Phó Chủ tịch xã Phù Lãng vẫn trăn trở với việc làng nghề gốm Phù Lãng chưa thể trở thành điểm đến tham quan cho khách du lịch và sản phẩm gốm Phù Lãng tuy đã có chỗ đứng tại thị trường trong nước nhưng vẫn gặp khó khăn trong việc xuất khẩu.

Để đạt được điều đó, ngoài việc được đầu tư từ các cơ quan chức năng thì việc tiếp thu vốn cổ và sáng tạo nên một phong cách mới với mô hình các sản phẩm gốm mỹ thuật - mỹ nghệ hiện đại sẽ là hướng phát triển của gốm Phù Lãng trong tương lai.